Las Colecciones de Casa África representan un esfuerzo significativo por promover el patrimonio cultural africano y afrodescendiente a través de la literatura, el ensayo, la historia y la política, en audiencias españolas e hispanohablantes. Esta comunicación explorará cómo estas colecciones no solo sirven como un repositorio de conocimiento, sino también como un espacio de reflexión crítica sobre las identidades y las narrativas que emergen de contextos africanos y afrodescendientes. Se abordarán las tensiones inherentes a la representación cultural, la necesidad de visibilidad de voces diversas y la difusión de la producción intelectual africana como un patrimonio vivo. A través de un recorrido por varias obras seleccionadas, se evidenciará cómo las Colecciones Casa África contribuyen a un mayor conocimiento del patrimonio cultural africano en español y al entendimiento de las interconexiones entre África y su diáspora. Se pone también en valor la contribución de la academia española a un mayor conocimiento de los países africanos. Además, se pone de relieve el esfuerzo de la academia española por ampliar la comprensión de los contextos africanos fortaleciendo el diálogo intercultural.
La Colección de Literatura incluye obras de autores contemporáneos y clásicos que abordan temas como la identidad, la diáspora y la memoria, reflejando la riqueza y diversidad de las letras africanas. La Colección de Ensayo, por su parte, reúne textos que analizan cuestiones sociales, políticas y culturales, ofreciendo perspectivas críticas que invitan a la reflexión y el debate. En cuanto a la Colección de Historia y Política, se centra en el contexto histórico de los países africanos, con obras que abordan desde la colonización hasta los procesos de descolonización y sus implicaciones actuales. La Colección Academia Digital complementa estas obras, proporcionando acceso a recursos académicos y materiales de investigación, facilitando la formación de nuevas generaciones interesadas en el estudio de África y diáspora.
O dia 15 de março de 1961 foi um dos mais violentos da história de Africa. Nesse dia, às 6 da manhã, começava a revolta cautelosamente preparada desde o exilio pela UPA (União dos Povos de Angola/Union des Peuples d’Angola) contra a ocupação portuguesa na colónia, revolta particularmente violenta no Norte, perto da fronteira com a jovem República do Congo. Muitos fazendeiros foram atacados e assassinados em simultâneo em várias partes do país, com machetes e armas de fogo muito rudimentares, pela JUPA, a temível “jeunesse” da UPA. A ação teve uma resposta repressiva brutal por parte dos portugueses. Era o início da luta de libertação/guerra anticolonial que ia durar 13 anos. Em 1962, a UPA, transformada em FNLA, criou um exército (ELNA) com uma base militar na República do Congo e o apoio de exércitos de vários países (entre os quais a Tunísia e a Argélia). A violência explodiu e ramificou-se. Com a declaração de independência em 1975 pelo partido MPLA (ideologicamente inimigo do FNLA), que se manteve no poder até hoje, a memória da UPA-FNLA, do seu exército e do seu papel na independência foi apagada. O dia 15 de março nem aparece em algumas historiografias oficiais, o que representa uma forma de violência estrutural por parte dos dirigentes contra uma grande parte do povo angolano. Nesta comunicação queremos salientar o papel dos atores e atoras que fizeram parte do 15 de março através de uma arqueologia da violência que se remontara às primeiras revoltas anticoloniais de 1913 e suas brutais repressões, mostrando continuidades entre a violência colonial e a atual repressão das memorias do evento.
O presente estudo é um convite a adentrar nas epistemologias afrodiaspóricas
trazendo à tona suas narrativas, memórias e ancestralidades. Cada percurso realizado
evidencia o quanto as várias direções e o espaço temporal se intercruzam e contam a
história das comunidades ‘remanescentes ‘de quilombos e suas resistências frente a
um território em que a cultura do branqueamento insiste em invisibilizá-los. São traços
da presença negra, desde o período escravocrata., traduzidas nas formações culturais
e societais onde foram produzidas e que expressam as resistências negras, que
forçosamente tiveram que edificar novas ‘áfricas’ ao redor do mundo. Os fluxos
migratórios escravistas que perduraram 3 séculos, intensificaram-se em Portugal
espraiando-se para suas colônias, como o Brasil. Assim sendo o presente estudo, de
cunho cartográfico, busca referenciar as heranças de um passado que continua vivo e
se perpetua como importante aporte de significação e de preservação da identidade
negra, mesmo com séculos de violações sofridas. Esses patrimônios culturais são
marcados pelas formações das comunidades quilombolas, que hoje são chamadas de
‘remanescentes’ e preservam as tradições ancestrais passadas de geração a geração;
tais territorialidades guardam consigo memórias e simbologias, sendo aportes
importantes na compreensão dos dispositivos de silenciamentos que foram e
continuam sendo usados como forma de destituir as comunidades negras de qualquer
forma de humanização e de apagamento de sua História. Assim sendo, através de uma
cartografização de comunidades ‘remanescentes’ de quilombos no Geoparque Quarta
Colônia, Estado do Rio Grande do Sul (Brasil), território este suplantado pela cultura do
branqueamento, e dos patrimônios culturais portugueses, intenciona-se evidenciar
memórias e histórias de (re) existências, traços estes reificados no decorrer dos tempos.
Les dahires són un espai de trobada i intercanvi que permeten mantenir contacte amb especialistes religiosos (serignes, cheikhs, marabouts). La seva funció no és merament espiritual, sinó que funciona com un sistema d’ajuda mútua en contextos que són sovint d’assetjament social, mediàtic i policial. En aquesta comunicació presentarem unes notes preliminars d'una recerca en curs que posa l’accent en la rellevància de les dones com a agents claus en els espais de pràctica sufí a Catalunya i com a nexes que connecten el Senegal i la nostra societat. Atenent la tasca formativa d’espais com les dahires, s’aspira a poder identificar canvis en les concepcions del paper de la dona en l’àmbit religiós sufí –en el nostre cas mouride– a partir de l’experiència de diferents generacions, algunes ja nascudes a Catalunya.
Los procesos reflexivos por los que están transitando los museos (pos)coloniales difícilmente pueden ser pensados sin contar, de forma más o menos estructural, con la participación de las comunidades que fueron objeto del expolio colonial y sus agentes en la diáspora. En los últimos años, hemos sido testigos de la proliferación de proyectos orientados a la descolonización de la institución museal a partir de diferentes frentes, desde el estudio y la resignificación de sus colecciones, archivos y fórmulas expositivas hasta el replanteamiento de sus equipos de trabajo. Estos procesos de cuestionamiento han supuesto el desarrollo de metodologías de investigación y participación que han venido acompañadas de no pocas contradicciones sobre la propia vocación descolonizadora de estas iniciativas. Esta comunicación aborda el papel de las contra-narrativas africanas en los procesos de resignificación del patrimonio museológico de origen colonial, enfocándose en sus potencialidades y su capacidad para revelar las paradojas asociadas a este tipo de proyectos.
Para ello, se presentará el caso del Museo Etnológico y de Culturas del Mundo de Barcelona (MuEC), antiguo Museo Etnológico y Colonial, y las iniciativas que viene desarrollando desde hace escasos años para la revisión de su pasado colonial. Más concretamente, aquellas que se están llevando a cabo en el marco del proyecto “(Tr)african(t)s. Museos y colecciones ante la colonialidad”, enfocado en conocer la trazabilidad de importantes colecciones catalanas, y las estrategias de participación diseñadas para su reinterpretación. Esta presentación se centra en las acciones de revisión del patrimonio colonial africano conservado en el MuEC que buscan descentralizar las narrativas sobre los objetos y la historia del museo. Al mismo tiempo, aborda las problemáticas que comportan estos procesos emprendidos desde los museos y el ámbito académico, a menudo percibidos y analizados como formas de blanqueamiento de la institución.